گلبول قرمز

مقدمه

خون را باید بافتی به شمار آورد که زنده و فعال است و فعالیتهای حیاتی کلیه اندامهای بدن به نحوی با فعالیت و سلامت این بافت بستگی دارد. اگر مقدار خون از یک انسان بگیریم و درون لیوانی بریزیم و آنرا در یخچال نگهداری کنیم تا منعقد شود پس از مدتی بخشی از خون رسوب می‌کند و محتوای لیوان به دو بخش مشخص تقسیم می‌شود. بخش بالایی که مایعی شفاف و به رنگ زرد بسیار کم رنگ است پلاسما نام دارد و در زیر پلاسما ، توده قرمز رنگی دیده می‌شود که محتوی گلبولهای قرمز است بین پلاسما و توده گلبولهای قرمز یک لایه بی‌رنگ دیده می‌شود که از اجتماع گلبولهای سفید خون تشکیل شده است.

انواع سلولهای خون: گلبولهای سفید ، گلبولهای قرمز و پلاکتها

گویچه‌های قرمز خون

---

خون مایعی لزج است که بخشی از آن را مایعی به نام پلاسما و بخش دیگر را عناصر جامد معلق در پلاسما تشکیل می‌دهد. بخش جامد خون شامل اریتروسیتها (گلبولهای قرمز خون) ، لوکوسیتها یا گلبولهای سفید و پلاکتها است. گلبولهای قرمز یا اریتروسیتها سلولهایی هستند که در انسانها و جانوران خونگرم دارای پروتوپلاسم هموژن اما بدون هسته هستند. غشای آنها از مجموعه‌ای از لیپو پروتئینها تشکیل یافته که به مواد کلوئیدی و یون پتاسیم یا یون سدیم غیر قابل نفوذ است اما به یون کلر و بی‌کربنات و +H و OH^- نفوذ پذیر است. ترکیب مواد معدنی اریتروسیتها و پلاسما مشابه هم نیستند.

مقدار پتاسیم گلبولهای قرمز انسان بیشتر از سدیم می‌باشد در حالی که نسبت این نمکها در پلاسما برعکس است. هموگلوبین 90 درصد ماده خشک گلبولهای قرمز را تشکیل می‌دهد. در حالی که پروتئینها ، لیپیدها و گلوکز و نمکهای معدنی دو درصد بقیه را بوجود می‌آورند. تعیین تعداد اریتروسیتها در خون اهمیت زیادی در فیزیولوژی و کلینیک دارد. در حدود 5.5 میلیون گلبول قرمز در میلیمتر مکعب خون یک مرد سالم و 4.5 میلیون گلبول در میلیمتر مکعب خون در یک زن سالم وجود دارد.

مشخصات گلبولهای قرمز

قطر گلبولهای قرمز بین 7.5 - 7.2 میکرون و حجم متوسط هر یک از آنها 90 - 88 میکرون مکعب است. ضخامت آنها در ضخیم‌ترین قسمت 2 میکرون و در وسط یک میکرون است. از روی اندازه هر اریتروسیت و تعداد کل آنها با مساحت کلی گلبولهای قرمز را در بدن می‌توان محاسبه نمود. چون جذب و آزاد شدن اکسیژن یعنی تبادلات آن در این سطح صورت می‌گیرد از این نظر این رقم واجد اهمیت است. زیرا تبادل اکسیژن عمل اصلی فیزیولوژیک گلبولهای قرمز است.
مجموع کل مساحت گلبولهای قرمز در خون انسان بطور متوسط 3500 - 3000 متر مربع است که این مقدار 1500 برابر سطح بدن می‌باشد. شکل خاص گلبول قرمز به وسیع بودن این سطح کمک می‌کند. گلبولهای قرمز انسان پهن و در مرکز مقعرالطرفین هستند با این شکل هیچ نقطه‌ای از سلول بیشتر از 85 درصد میکرون از سطح آن فاصله ندارد در صورتی که یک شکل کروی 2.5 میکرون از سطح فاصله دارد و کل سطح 20 درصد کمتر می‌شود. این نسبت واقعی بین سطح و حجم اجزای گلبولهای قرمز عمل انتقال اکسیژن را از اندامهای تنفسی به سلولها آسانتر می‌سازد.

هموگلوبین

هموگلوبین

هموگلوبین نقش مهمی در حمل و نقل گازهای خون بویژه اکسیژن در موجود زنده را به عهده دارد این ماده یک مولکول پیچیده شیمیایی (با وزن مولکولی 68000 دالتون) است که از یک بخش پروتئینی به نام گلوبین و چهار مولکول غیر پروتئینی به نام هم درست شده است. مولکول هم از یک اتم آهن که می‌تواند با اکسیژن ترکیب شده و یا آن را از دست بدهد تشکیل یافته است. ظرفیت آهن (Fe⁺²) بعد از ترکیب با اکسیژن تغییر نمی‌کند و همچنان دو ظرفیتی باقی می‌ماند. اگر هموگلوبین با محلول اسید کلریدریک مخلوط شود هم از گلوبین جدا می‌شود و به همین (C₃₄H₃₂N₄O₄FeCl) کریستالهایی با شکل مشخص دارد تبدیل می‌شود و در پزشکی قانونی ازهمین آزمایش برای اثبات وجود خون استفاده می‌شود.
مولکول هم از چهار حلقه پیرولی (دو باز و دو اسید) تشکیل شده است اتم آهن (Fe⁺²) به بخش پروتئین یا گلوبین می‌چسبد. هنگامی که هم آهن خود را از دست می‌دهد و فقط ساختمان پیرولی باقی می‌ماند هماتو پورفیرین یا پروتو پورفیرین نامیده می‌شود. این ماده در یک نوع خاص از مسمومیت یا اختلال متابولیکی به مقدار زیاد در بدن موجود زنده تشکیل می‌شود هماتو پورفیرین از ادرار دفع می‌گردد. هم بخش فعال یا گروه پروستیک هموگلوبین است در حالی که گلوبین یک پروتئین ناقل هم است.

تولید گلبولهای قرمز

عمر متوسط گلبولهای قرمز خون 120 روز است برای این که میزان گلبولهای قرمز در خون ثابت بماند باید در هر ثانیه حدود یک میلیون گلبول قرمز در مغز استخوان ساخته شود. گلبولهای قرمز در دوره جنینی در کبد و طحال و گره‌های لنفاوی ساخته می‌شوند. اما در ماههای آخر دوره جنینی و پس از تولد تنها در مغز استخوان بوجود می‌آیند. در سالهای اول پس از تولد همه استخوانها گلبول قرمز می‌سازند ولی از حدود پنج سالگی به بعد تولید گلبول قرمز در استخوانهای دراز کاهش می‌یابد و سپس متوقف می‌شود و از آن به بعد بیشتر گلبولهای قرمز در مغز استخوانهای ستون مهره‌ها ، سر ، سینه و لگن تولید می‌شوند.
در مغز استخوان بافت زاینده‌ای وجود دارد که با چند تقسیم سلولی گلبولهای قرمز را می‌سازد سلولهای زاینده در ضمن این تغییرات هسته خود را از دست می‌دهند و مقدار زیادی هموگلوبین در سیتوپلاسم خود می‌سازند. فعالیت ماهیچه‌ای ، صعود به ارتفاعات و گرم شدن هوا ، تولید گلبولهای قرمز را افزایش می‌دهند. سلولهای مولد گلبولهای قرمز در مغز استخوان نسبت به عواملی مانند اشعه‌های زیان آور مانند اشعه ایکس بسیار حساسند. و نخستین بخش بدن در مقابل اشعه ایکس که از کار می‌افتد همین بافت مغز استخوان است. کمبود ویتامین B12 ، آهن ، نیز باعث کاهش تولید گلبولهای قرمز می‌شود.

سرعت رسوب گلبولهای قرمز

اگر به خون ماده ضد انعقاد اضافه شود و در ظرفی بی‌حرکت باقی بماند گلبولهای قرمز آن پس از مدتی رسوب خواهند کرد. سرعت رسوب با روشهای خاصی اندازه‌گیری می‌شود که بر حسب میلیمتر در ساعت اندازه‌گیری می‌شود و این سرعت در مردان ، زنان ، اطفال و زنان حامله متفاوت است. بدین ترتیب اندازه‌گیری آن ارزش تشخیصی دارد سرعت رسوب گلبولهای قرمز ، چسبیدن آنها به یکدیگر به شکل منظم است. در اندازه‌گیری آن عواملی چون تغییر محتوی پروتئینهای خون ، تغییر گلوبولین و غیره بر سرعت رسوب آنها اثر می‌گذارد.

گروههای خونی

بر روی غشای گلبولهای قرمز خون 400 نوع آنتی ژن وجود دارد که برخی از آنها از نظر انتقال خون و کلینیک حائز اهمیت می‌باشند. مثل سیستم ABO. به غیر از سیستم ABO ، سیستم RH نیز در انتقال خون واجد اهمیت است. 40 نوع آنتی کور در این سیستم وجود دارد که آنتی ژن D بیشترین آنتی ژنی را داشته و در انتقال خون اهمیت دارد.

همولیز

همولیز یعنی تخریب یا شکسته شدن غشای گلبولهای قرمز و آزاد شدن هموگلوبین به پلاسمای خون که سبب قرمز و شفاف شدن پلاسما می‌شود غشای تخلیه شده از هموگلوبین را شبح خونی یا اجسام فانتومی می‌نامند. همولیز ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلفی انجام شود مثل فشار اسمزی ، مواد شیمیایی مثل الکل ، سم مارها و همولیزین و تزریق نامتجانس

ساختمان و کار گلبولهای قرمز

گلبولهای قرمز سلولهایی مقعرالطرفین و قابل انعطاف هستند که ضمن عبور از مویرگها بهم چسبیده و به صورت میله‌ای استوانه‌ای درمی‌آیند که رولکس (Rouleaux) نامیده می‌شود. شکل ویژه و انعطاف پذیری زیاد گویچه‌های قرمز را به پروتئینهای محیطی ویژه‌ای نسبت می‌دهند که به سطح داخلی غشای اریترویسیتها چسبیده‌اند. برخی از بیماریهای ارثی خون مانند کروی یا بیضی شکل بودن گویچه‌های قرمز از نقص پروتئینهای فوق ناشی می‌گردد.
غشای این سلولها همچنین حاوی رسپتورهای مربوط به گروههای خونی می‌باشد. گویچه‌های قرمز خون حاوی مولکول پیچیده‌ای به نام هموگلوبین می‌باشد. که از یک قسمت پروتئینی به نام گلوبین و یک رنگ دانه آهن‌دار به نام «هم» تشکیل شده است. گلوبین مرکب از 4 زنجیره پلی‌پپتیدی است که به هر زنجیره یک پورفیرین آهن‌دار متصل شده است. هموگلوبین به علت داشتن آهن که در حالت احیا شده می‌باشد. می‌تواند با اکسیژن و دی‌اکسید کربن ترکیب شده و به ترتیب آهن ، هموگلوبین و کربامینو هموگلوبین تشکیل دهد.

فاطمه سیاوشی-دوم 4-مدرسه راهنمایی رضوی

خون

خون

خون مایعی است که کار اصلی آن رساندن اکسیژن و موادّ تغذیه‌کننده مانند گلوکز و سازنده به بافت‌ها و کمک به دفع موادّ زائد (همچون کربن دی‌اکسید و اسید لاکتیک) از بافت‌های بدن و دفاع در برابر میکروارگانیسم‌ها است. این مایع به‌وسیلهٔ پمپاژ قلب (یا ساختاری همانند) توسط رگها، به تمام قسمت‌های بدن منتقل می‌شود. خون هم یک شاره و هم یک نوع بافت، محسوب می‌شود و بافت نامیده شدن آن، از آن روست که شامل مجموعه‌ای از سلولهای ویژه است که وظایف و اعمال خاصی را به‌انجام می رسانند. این سلولها در مادهٔ میان سلولی و زمینه‌ای مایعی به نام پلاسما شناورند که به خون حالت شاره می‌بخشد. به دانش بررسی خون، خون‌شناسی گفته می‌شود.

در حدود ۷ الی ۸ درصد وزن بدن را خون تشکیل می‌دهد و در انسان بالغ بطور متوسط ۵ لیتر از حجم بدن را خون تشکیل می‌دهد.

• اکسیژن رسانی به سلول‌ها، که توسط هموگلوبین انجام می‌شود.
• انتقال مواد مغذی همچون اسیدهای آمینه، گلوکز و اسیدهای چرب.
• برداشت مواد زاید همچون دی‌اکسید کربن، اوره و اسید لاکتیک از بدن.
• عملکردهای ایمنی با حمل گلبول‌های سفید و کشف مواد خارجی با استفاده از آنتی‌بادیهای محلول در آن.
• انعقاد خون که یکی از عملکردهای خود بهبودی بدن است.
• نقش پیام رسانی که با انتقال هورمون‌ها و پیام دهی در آسیب بافتی انجام می‌شود.
• تنظیم پی‌اچ بدن
• تنظیم دمای بدن
• فعالیت‌های هیدرولیک.^[۳]
• گروه خونی O دهنده عمومی و AB گیرنده عموم است

خون یک بافت همبند است در شکل RBCها گلبول‌های قرمز را می‌بینیم. پلاکت‌ها که به صورت دانه‌های ریزی است.

گلبول‌های سفید(WBC)خون که لوکوسیت‌ها نامیده می‌شوند شامل :

• گرانولوسیت‌ها
• مونوسیت‌ها: لوبیایی شکل
• لنفوسیت‌ها: هسته بسیار درشت و سیتو پلاسم نوار باریکی در اطرافش

گرانولوسیت‌ها خود به سه دسته ذیل تقسم می‌شوند:

• نوتروفیل:هسته چند قسمتی
• بازوفیل: هسته گرانولیسیتی به صورت دانه دار
• ائوزینوفیل:هسته دو قسمتی

فائزه نوروزی*دوم 4 راهنمایی مدرسه رضوی

فواید میوه‌ها‏، خواص غذاها

عدس، غذایی کامل و پُر انرژی است و ویتامین‌های «آ»، «ب» و «ث» دارد. عدس مقدار زیادی آهن و کلسیم دارد. از عدس می‌توان به جای گوشت استفاده کرد. به همین علّت به آن «گوشت گیاهی» می‌گویند. عدس برای کودکان، افراد کم خون و مادران شیرده بسیار مفید و سودمند است. همچنین عدس برای کسانی که کارهای بدنی سخت انجام می‌دهند، به ویژه ورزشکاران مفید است. عدس و حبوب دیگر را موقع خوردن باید خوب جوید. این کار باعث می‌شود تا با آب دهان به خوبی مخلوط و زود هضم شود. خوردن عدس برای افراد چاق و کسانی که ناراحتی کبد دارند، توصیه نمی‌شود.آب لیمو بهترین غذای پوست
به گزارش اطلاعات؛ لیمو ویتامین‌های «آ»، «ب» و «ث» دارد. به همین سبب در تقویت بدن و آرامش بخشیدن به اعصاب بسیار مفید است. وجود ویتامین «آ» در لیمو باعث می‌شود که جسم ما جوان بماند. ویتامین «ث» موجود در لیمو به ما سلامت و شادابی می‌دهد.‏‏برای استفاده از خواص و طعم لیمو، آن را خشک می‌کنند، چون لیموی خشک را می‌توان به مدّت زیادی نگه‌داری کرد. بنابراین لیمو عمانی از خشک کردن نوعی لیموترش به دست می‌آید و به عنوان چاشنی غذا به کار می‌رود.لیمو ترش در شمال و جنوب ایران به عمل می‌آید. لیمو عمانی، خشک شده لیموی جنوب است.لیموی شمال ایران پُر آب تر،ترش‌تر و پوست نازک‌تر است، امّا لیموی جنوب ایران کم آب‌تر و پوست آن ضخیم‌تر است. ما ایرانی‌ها در پختن انواع غذاها از لیمو عمانی استفاده می‌کنیم. با این کار هم غذای ما خوشمزه می‌شود و هم از ویتامین‌های موجود در لیمو استفاده می‌کنیم.می دانید غذاهای چرب برای بدن مناسب نیستند، امّا اگر کسی می‌خواهد از این نوع غذاها استفاده کند، حتماً در آن لیمو عمانی بریزد. البتّه علاوه بر لیموی خشک، می‌توان از آب‌لیمو هم استفاده کرد، چون لیموی خشک و آب‌لیمو به هضم غذای چرب کمک می‌کنند. آب‌لیمو بهترین غذای پوست بدن نیز است. زیرا پوست را نرم نگه می‌دارد و باعث می‌شود پوست بهتر تنفّس کند. آب‌لیمو همچنین ادرار را زیاد می‌کند. به همین دلیل است که دردهای کلیّه و مثانه را تسکین می‌دهد. مخلوط آب‌لیمو و شکر علاوه بر این که حالت استفراغ را از بین می‌برد، شربتی مقوّی است و تب را کاهش می‌دهد. خوردن لیمو عمانی و آب‌لیمو را در برنامه غذای هفتگی خود قرار دهید و سلامت خود را بیمه کنید.باقلا و خاصیّت آن
باقلا غذای سبکی است که مقدار بسیار زیادی ویتامین‌های «آ»، «ب»، «ث» و «ای» دارد. همچنین در آن آهن زیادی موجود است. به همین علّت از غذاهای خون ساز است و مغز استخوان را تقویت می‌کند. خوردن باقلا برای افراد لاغر مناسب است.باقلا زود هضم است و سینه و ریه را پاک می‌کند. همچنین باقلا سرفه خشک را درمان می‌کند و برای اسهال نیز مفید است. کسانی که کلیه آنها سنگ ساز است، بهتر است باقلا بخورند. البتّه در خوردن باقلا نباید زیاده روی کرد، چون معده را سنگین می‌کند. باقلای خشک مقوّی‌تر از باقلای تازه است و شیر مادران را زیاد می‌کند.نخود، دارای پروتئین
‏نخود دارای مقدار زیادی پروتئین است. نخود ویتامین «آ»، کلسیم و آهن زیادی نیز دارد.مصرف آن برای تقویت و رشد بدن بسیار مفید است.نخود همچنین خون ساز است و برای کسانی که دچار کم خونی هستند، مناسب است، امّا به یاد داشته باشیم که نخود دیر هضم است و معده را دچار نفخ می‌کند. بنابراین افرادی که معده ضعیفی دارند، باید نخود کمتری مصرف کنند.‏

غوره و آب غوره

غوره، میوه نارس انگور است که دارای طعم ترشی است. غوره دارای اسیدهای آلی و قند می‌باشد.‏غوره برای افراد مبتلا به چربی خون بسیار فایده دارد و ضد عفونی‌کننده بدن نیز هست. همچنین اگر با سالاد میل شود، برای لاغر کردن سودمند است.‏هرگز غوره را با معده خالی نخورید، چون روی معده اثر بد می‌گذارد. همچنین خانم‌های باردار از خوردن زیاد غوره خودداری کنند،‌ چون غوره ادرارآور است و ممکن است موجب سقط جنین شود.‏
خواص درمانی غوره:
غوره از نظر طب قدیم ایران سرد و قابض است.‏
‏1‌ـ در درمان ورم مخاط دهان و نرمی لثه‌ها موثر است.‏
‏2‌ـ آب غوره برای درمان چاقی مفرط مفید است.‏
‏3‌ـ بیماری اسکوربوت که به دلیل کمبود ویتامین ‏C‏ در بدن به وجود می‌آید، با آب غوره درمان می‌شود.‏
‏4‌ـ در دفع زردی موثر است.‏
‏5‌ـ حرارت و صفرای بدن را دفع می‌کند و روده‌ها را ضد عفونی می‌کند.‏
‏6‌ـ آبغوره تقویت‌کننده کبد است.‏
‏7‌ـ برای برطرف کردن ورم گلو، آب غوره قرقره کنید.‏
‏8‌ـ برای دفع کرم روده و تقویت معده باید مدت پنج روز آش آبغوره همراه با زیره سیاه مصرف کنید.

انار معجزه طبیعت

همانطور که طبیب بزرگ , ابوعلی سینا در کتاب القانون خود نوشته است انار از میوه هایی است که تمام قسمت های ان خواص دارویی دارد.ابو علی سینا ذکر کرده است که گل انار خونریزی را بند آورده و لثه ها را تقویت می کند، پودر انار زخم های کهنه و مزمن را معالجه می کند و پوست درخت اناررا برای معالجه التهاب کبد، سرفه و زخم به کار می برده است. امروزه تحقیقات زیادی در مورد خواص انار و ترکیبات موجود در آن انجام شده است که موید اثرات مفید انار در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها می باشد. و بعلت وجود ترکیبات دارویی حتی از پوست آن در صنایع داروسازی استفاده می شود.

85% عصاره انار را آب و 10 % ان را قندهای ساده تشکیل می دهد همچنین , 1.5 % پکتین دارد که یکی از انواع فیبرها است ودر حفظ سلامت روده ها نقش دارد

انار منبع خوبی از ویتامین های B1 , B2 , ویتامین K و C می باشد . دانه های انار منبع خوبی از فیبر می باشند و حاوی چند نوع فیتواستروژن هستند.

انار منبع غنی ازانواع آنتی اکسیدانهای قوی می باشد . تمام بخشهای انار دارای مواد آنتی اکسیدانی هستند. نتایج حاصل از مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می دهند که مصرف میوه ها و سبزی هایی که حاوی ترکیبات پلی فنولیک هستند، به میزان قابل توجهی از میزان مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی و عروقی، سکته های مغزی و سرطان های مختلف می کاهند. مواد آنتی اکسیدانی از طریق تخریب رادیکال های آزاد حاصل از متابولیسم در بدن, تاثیرات مفید خود را اعمال می کنند. در سال های اخیر مطالعات فراوانی در زمینه تاثیرات بالقوه آنتی اکسیدان های پلی فنولیک در مجامع علمی مختلف انجام شده است که نتایج این مطالعات مزایای فراوان مصرف میوه هایی که دارای رنگدانه قرمز هستند را نشان می دهد . انار، انگور قرمز و توت های مختلف قرمز رنگ , از جمله این میوه ها بشمار می روند. انار در این میان به دلیل دارا بودن مقادیر بالایی از این ترکیبات بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. خاصیت آنتی اکسیدانی انار و همچنین خواص ضدتوموری پوست آن از جمله فواید این میوه بشمار می روند که توجه محققان در سراسر دنیا را به خود جلب کرده اند. ظرفیت آنتی اکسیدانی این میوه بیشتر به دلیل وجود تانن های قابل هیدرولیز شدن مانند "پانی کالاجین" در ترکیب آن است. این ماده که خاصیت آنتی اکسیدانی بالایی دارد، بیشتر در پوست و قسمت های سفید داخل آن یافت می شود.. ترکیبات پلی فنولیک انار ، 15 تا 30 برابر در از بین بردن و خنثی کردن رادیکال های آزاد موفق تر عمل می کند و از این رو خاصیت آنتی اکسیدانی انار در مقایسه با انگور قرمز و چای سبز تا سه برابر بیشتر گزارش شده است.

انار در پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی موثر است

تحقیقات بسیار زیادی انجام شده است و نتایج نشان داده است که انار با مکانیسم های مختلف در پیشگیری از اترواسکروزیز یا تصلب شرائین مفید است.

مقادیر بالای آنتی اکسیدان ها از اکسیداسیون کلسترول بد یا LDL در جدار عروق جلوگیری می کند. تجمع غیر طبیعی پلاکت ها ( سلولهای خونی که در انعقاد خون نقش دارند) نیز یکی دیگر از فاکتورهای ایجاد کننده اترواسکروزیز می باشد که انار از تجمع انها جلوگیری کرده و بدین ترتیب خطر تشکیل لخته خون و سکته و تصلب شرائین را کاهش می دهد.

همچنین برخی میوه جات مانند انار حاوی فرم طبیعی داروی اسپرین ,به نام سالیسیلات هستند که در کاهش حملات قلبی مفیدند.

وجود ترکیبات ضد التهابی در میو ها به ویژه انار سبب می شود که با عوامل التهاب ز ا در بدن که منشاء بسیاری از بیماریها می شوند مقابله شود. به طور مثال خاصیت ضد التهای انار از ایجاد اسیب به سلولها در نتیجه رادیکالهای ازاد جلوگیری می کند.

محققان حدس می زنند که این همه اثرات مفید تنها وابسته به وجود یک ترکیب خاص در انار نیست بلکه ترکیبی از مواد این خواص را ایجاد کره است.

انار نه تنها پیشگیری کننده حتی درمان کننده!!!

نه تنها انار در پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی موثر است بلکه می توان گفت در درمان بیماریهای قلبی نیز نقش دارد.

در مطالعه ای که در سال 2004 میلادی انجام شد نتایج نشان داد که مصرف روزانه انار در افراد با درجاتی از تنگی و گرفتگی شریان کاروتید در طول مدت زمان 3 سال باعث کاهش در ضخامت چربی درجدار رگ کاروتید در گردن شد. ضخامت چربی در برخی مناطق عروق در گردن با میزان گرفتگی عروق کرونر قلبی مرتبط هستند. مصرف مرتب انار با 30 % کاهش در ضخامت چربی در این مطالعه همراه بود.

انار به علت خواص ضد التهابی , در کاهش فشار خون مفید است. و در مطالعه حاضر مصرف انار به 20 % کاهش در فشار خون منجر شد. محققان با مشاهده چنین نتایجی بسیار امیدوار شده اند که بتوان از خواص درمانی طبیعی در درمان بسیاری از بیماریها استفاده کرد

ماهی تن

ماهی ها بطور عموم جزء دسته غذاهای پر خاصیت به حساب می آیند و به خصوص در سالهای اخیرو با افزایش نتایج مثبت حاصل از تحقیقات جایگاه مناسبی هم در برنامه غذاییروزانه افراد باز کرده اند.ماهی تن از آن غذا هایی است که به دلیل سادگی تهییه،در فهرست غذاهای اغلب خانواده جای دارد ، اما ماهی تن چه خواص ویژه ای دارد؟

انواع ماهی های تن Tuna Fish که گاهی به غلط تن ماهی نامیده می شوند ، زیر مجموعه ای از خانواده بزرگ ماهی های اقیانوسی به نام Scombridae هستند و در زیر شاخه Thunnus دسته بندی می شوند . بعضی از انواع تن خون گرم هستند. بر خلاف انواع دیگر ماهی که گوشت سفید دارند ،ماهی تن گوشت صورتی یا قرمز تیره دارند. علت قرمزی گوشت این نوع از ماهی ، میزان زیاد میوگلوبین (پروتئین محتوی آهن در عضله )است از این رو گوشت سفید ماهی تن دارای پروتئین و ویتامین های بسیاری است.ماهی تن منبع بسیار خوبی برای پروتئین ، مواد معدنی نظیر سلنیوم ،منیزیم و پتاسیم و همچنین ویتامین های

ب 1 ، ب6 ، ب3 است.

مهمتر از همه این که گوشت ماهی تن هم مانند گوشت بیشتر انواع ماهی ها ، سر شار از اسید های چرب ضروری مانند امگا 3 است که مصرف آن ضایعات پوستی و التهابات را کاهش داده و سرعت بهبود در بیماران قلبی را بالا میبرد. اسیهای چرب امگا 3 به طور کلی از مواد مغذی به شمار می آیند که حکم پیشگیری کننده از بیماری های مزمنی نظیر بیماری های قلبی- عروقی ،دیابت نوع دوم و برخی از انواع سرطان را دارند.

خوردن ماهی های حاوی امگا 3 برای کاهش بیماری های قلبی- عروقی بسیار مفید است جرا که این ماده مغذی میزان چربی خون (چربی هایی مانند کلسترول و تری گلیسیریدها) را کاهش می دهد؛میزان کلسترول خوب یا HDL را افزایش میدهد؛تجمع پلاکت را پائین می آورد و از لخته شدن خون جلوگیری می کند،با کاهش سلول های اندو تلیال و تولید مشتقات پلاکت عامل رشد ، از ضخیم شدن رگ ها جلوگیری می کند؛ فعالیت دیگر مشتقات شیمیائی سلولهای دیواره رگها که باعث آرامش و باز شدن رگها می شود را افزایش می دهد؛ تولید مواد پیام آورنده های شیمیائی بنام سیتوکسین ها را نیز کم می کند،موادی که در واکنش التهاب مربوط به سختی رگ ها نقش دارند.

ماهی تن از جهت دیگری هم برای بیمارین قلب مفید است چرا که با دارا بودن ویتامین ب 6 ،سطح همو سیستئین خون را پائین می آورد و از آسیب به دیواره رگ پیشگیری می کند .انجمن قلب آمریکا برای بیماران مبتلا به تری گلسیرید بالا و فشار خون بالا ، مصرف دو بار در هفته ماهی های حاوی امگا 3 نظیر ماهی تن را توصیه می کند .چرا که در تحقیقات این انجمن در سال 2005 ،به میزان 6/6 درصد کاهش تری گلسیرید در گروه مصرف کننده ماهی های امگا 3 اتفاق افتاده.مصرف ماهی تن برای مبتلایان به دیابت نوع دوم هم سودمند است البته بهتر است که این بیماران از انواع تازه یا قوطی شده در اب به جای روغن دار استفاده کنند. همچنین خوردن ماهی غنی از امگا3 مانند ماهی تن ، حداقل هفته ای دوباراز پیشرفت گرفتگی رگ ها در زنان دیابتی پس از یائسگی آنان جلوگیری می کند مصرف ماهی تن برای دانش آموزان به خصوص در ایام امتحانات هم بسیار توصیه می شود ؛ چرا که عملکرد مغز را افزایش می دهد .

مضرات :

ماهی تن از جمله ماهی هایی است که علاوه بر مواد مفید مانند فسفر و ید از میزان جیوه قابل توجهی هم برخوردار است و چنانچه به مقدار زیاد مصرف شود احتمال بروز برخی بیماری ها از جمله بیماری خای عصبی را افزایش میدهد.

جیوه از عناصر سنگین به شمار می رود و استفاده زیاد آن برای بدن حکم مواد سمی را دارد.این عنصر با آنزیم های درونی بدن ترکیب و مانع از عمل آنها می شود.تجمع جیوه در بدن منجر به اختلالات شنوائی ،لرزش عضلات ،بروز بی حسی عمومی و برهم خوردن متابولیسم درونی می شودو از همه مهم تر اینکه جیوه عملکرد سیستم عصبی را مختل می کند و به رشد بافت مغزی آسیب جدی می رساند. به همین دلیل مصرف زیاد تن ماهی برای مبتلایان به بیماری های مغزی و عصبی و همچنین کودکان و مادران باردار توصیه نمی شود؛ زیرا سیستم مرکزی و عصبی جنین را که به سرعت در حال رشد است تحت تاثیر قرار می دهد.

در همین راستا سازمان استاندارد غذایی انگلیس از سال 2003 قانون محدودیت مصرف ماهی تن برای زنان باردارو شیرده وضع کرده است که بر اساس آن زنان باردار و شیرده نباید بیشتر از دوقوطی متوسط در هفته ماهی تن مصر کنند.

جالب است بدانید که با وجود نقش پیشگیری کننده ای که مصرف به اندازه ماهی تن در برابر سرطان دارد، نتیجه تحقیقی که در سال 2003 در آمریکا منتشر شده نشان می دهد :مصرف زیاد وبیش از اندازه ماهی تن ، به دلیل همراه داشتن جیوه ،احتمال بروز برخی از بیماری ها مانند سرطان را افزایش می دهد.

شاتوت و سلامت

محققان انجمن تغذیه آمریکا، شاتوت را در مقایسه با 40 نوع میوه تازه دیگر، به عنوان اولین میوه از نظر فعالیت آنتی‌اکسیدانی قرار داده‌اند که دارای فیتوکمیکال‌های قوی مانند آنتوسیانین است. آنتوسیانین رنگدانه‌ای است که رنگ سیاه شا‌توت از آن ناشی می‌شود.

شا‌توت خواص مفیدی برای سلامت دارد، از جمله جلوگیری از عفونت‌های دستگاه ادراری، سرطان، بیماری‌های وابسته به سن و حملات سکته مغزی.

شاه‌توت از ساخته شدن کلسترول بد که به بیماری‌ها و حملات قلبی منجر می‌شود، جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، شاه‌توت دارای ویتامین‌هایA ، C و املاح روی، پتاسیم، آهن، کلسیم و منیزیم است.

سایر آنتی‌اکسیدان‌ها و فنول‌های موجود در شاتوت شامل موارد زیر هستند: الاژیک اسید، روتین، گالیک اسید، هیدروکافئیک اسید، پی کوماریک اسید سینامیک و آنتی‌اکسیدان‌های مشهور که آنها را به خوبی می‌شناسیم یعنی ویتامین‌های A و C.

وجود انواع آنتی‌اکسیدان‌های گوناگون در شاتوت، «درجه ظرفیت جذب رادیکال‌های آزاد» آن را که یک شاخص اندازه‌گیری تاثیر مواد غذایی در پیشگیری از سرطان‌ است، به رقم 5350 در هر صد گرم رسانده است. این شاخص برای زغال‌اخته حدود 9350، برای تمشک حدود 12 هزار و برای سیب عدد 3100 است.

محتوای متعادل تانن موجود در شاتوت به استحکام جداره رگ‌ها کمک کرده و از خون‌ریزی‌های پوستی جلوگیری می‌کند.

مصرف این میوه در موارد التهاب روده‌ای کمک‌کننده است.

مصرف منظم این میوه فرآیند پیرشدن را کند می‌کند و به دلیل وجود خاصیت ضد باکتریایی آن، به بهبود شرایط اسهال ناشی از باکتری‌ها کمک می‌کند.

مصرف عصاره شاتوت در افراد دچار واریس سبب کاهش نشت دیواره نازک رگ‌های خونی می‌شود. این عصاره دارای آنتی‌اکسیدان‌هایی به نام آنتوسیانیدین است. آنتوسیانیدین‌ به بهبود بافت پیوندی آسیب دیده کمک می‌کند. مصرف میوه شاتوت نیز اثر مشابهی در رفع این مشکل دارد.

پژوهشی در ایران

به گزارش شبکه خبر ایران، گروهی از پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی لرستان ایران  طی پژوهشی دریافته‌اند که استفاده از عصاره برگ‌های زیتون و شاتوت در کاهش کلسترول خون و جلوگیری از رسوب چربی در رگ‌ها نیز تاثیر به سزایی دارد.

نتایج این بررسی نشان می‌دهد، مصرف عصاره دانه شنبلیله به همراه عصاره برگ‌های شاتوت و زیتون، اثر آنها را در کاهش کلسترول خون افزایش می‌دهد.

مریم فرهادی- دانش آموزکلاس دوم،4

سلول

دیدکلی

سلولها واحدهای ساختمانی و عملی تمامی موجودات زنده را تشکیل می‌دهند. کوچکترین موجودات تک سلولی و میکروسکوپی بوده، در حالی که موجودات بزرگتر ، پرسلولی هستند. برای مثال بدن انسان دارای حداقل 10¹⁴ سلول می‌باشد. موجودات تک سلولی شامل انوع متعدد بوده و در هر محیطی ، از مناطق سردسیر تا مناطق گرمسیر در داخل بدن موجودات بزرگتر وجود دارند. موجودات پر سلولی متشکل از انواع مختلف و متعدد سلولها بوده که هر کدام دارای شکل و عمل متفاوت و فعالیت اختصاصی هستند. بدون توجه به اندازه و پیچیدگی موجودات پرسلولی ، هر کدام از سلولهای آنها تا حدودی منحصر و مستقل هستند.
علی‌رغم تفاوتهای متعدد در بین انواع مختلف ، سلولها دارای خصوصیات ساختمانی مشترکی هستند. غشای پلاسمایی محیط سلول را معین نموده و محتویات آن را از محیط اطراف جدا می‌کند. ماده داخلی سلول که توسط غشای پلاسمایی احاطه شده است، به نام سیتوپلاسم ، از محلول آبی ، به نام سیتوزول تشکیل شده است که در ان انواع مختلفی از ذرات نامحلول به شکل معلق وجود دارند. تمامی سلولهای زنده حداقل برای قسمتی از عمر خود ، دارای یکهسته (Nucleus) یا شبه هسته بنام نوکلوئید می‌باشند که در داخل آن ژنوم (سری کامل ژنها که از روی DNA تشکیل شده است) ذخیره و همانندسازیمی‌گردد. سلولهای دارای پوشش هسته‌ای را یوکاریوت و سلولهای فاقد پوشش هسته‌ای را پروکاریوت گویند. 

تاریخچه علم سلول شناسی

توجه زیست شناسان از اواخر قرن بیستم و به خصوص از 1940 به بعد ، با ابداع و بکار گرفتن فنون بیوشیمیایی به شناخت اعمال پیچیده سولی معطوف گردید. مطالعات شارگاف (1947) ، ویلکینز (1950) و کوری (1951) بر روی ساختار مولکولی DNA منجر به کشف ساختمان مولکولی DNA توسط واتسون و کریک در سال (1953) گردید.
از جمله کارهای درخشان دهه‌های 1950 تا 1970 در زمینه بیوسنتز اسیدهای هسته‌ای و پروتئینها ، می‌توان از کارهای تحقیقاتی مسلسون و استال بر روی همانند سازی DNA ، کریک بر روی رمز وراثتی ، کورنبرگ بر روی آنزیمهای بیوسنتز DNA نام برد. بطور کلی تا سال 1940 مطالعه سلول جنبه توصیفی داشته است (Cytology) و تنها پس از این زمان است که سلول شناسی جای خود را به زیست شناسی سلولی (Cell biology) داده است. 

ابعاد سلولی

اکثر سلولها میکروسکوپی بوده و با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شوند. سلولهای حیوانی و سلولهای گیاهی ، دارای قطری حدود 5 تا 100 میکرومتر بوده و بسیاری از باکتریها تنها 1 تا 2 میکرومتر طول دارند. چه چیزی ابعاد سلولی را محدود می‌نماید؟ حداقل اندازه سلول احتمالا توسط حداقل تعداد هر نوع بیومولکول مورد نیاز سلول تعیین می‌گردد.
حد بالای اندازه سلول احتمالا توسط میزان انتشار مولکولهای حل شده در سیستمهای آبی تنظیم می‌گردد. یک سلول باکتری که برای تولید انرژی وابسته به واکنشهای مصرف اکسیژن است، می‌بایست اکسیژن مولکولی را از محیط اطراف ، از طریق انتشار از غشا دریافت کند. این سلول باید نسبت سطح به حجم بیشتری داشته باشد تا بتواند به راحتی اکسیژن را جذب کند.
شکل یک سلول نیز می‌تواند به جبران اندازه بزرگ آن کمک نماید. بسیاری از سلولهای بزرگ ، علی‌رغم شکل تقریبا کروی دارای سطوح شدیدا پیچیده‌ای هستند که این امر سبب ایجاد سطح بیشتری برای همان حجم شده و برداشت مواد غذایی و دفع مواد زاید به محیط اطراف را تسهیل می‌نماید. مانندسلولهای عصبی یا نرونها که به شکل ستاره یا شدیدا منشعب هستند. 

لیلا زحمتکشان کلاس-دوم/3

کانی

کانی

کانی ماده‌ای است طبیعی، بلورین، جامد و غیرآلی که در ترکیب سنگ‌های پوسته زمین یافت می‌شود و دارای فرمول شیمیایی و ساختمان اتمی مشخص است. برخی کانی‌ها از یک عنصر خالص و بسیاری از آن‌ها از دو یا چند عنصر درست شده‌اند. واژه کانی از واژه فارسی کان گرفته شده‌است که به آن سنگ معدن میز گفته می‌شود. بنابراین، کانی به ماده‌ای گفته می‌شود که به طور طبیعی از معدن (کان) به دست می‌آید و معدن بخشی از پوسته زمین است که در آن به اندازه چشم‌گیری، کانی یافت می‌شود. موادی مانند شیشه، چینی، آلیاژهای گوناگون، که انسان آن‌ها را ساخته‌است، و موادی مانند مروارید، صدف، استخوان، عاج و بسیاری دیگر، که جان‌داران می‌سازند، کانی نیستند.

تنها استثنا از این تعریف گرافیت و زغال سنگ است که در حقیقت منبعی آلی دارند ولی در مسیر تکامل خود دستخوش تغییرات بسیار شده‌اند و در حقیقت به طور مستقیم ریشهٔ آلی ندارند.

مسالهٔ دیگر یخ است که بیشتر زمین‌شناسان طبق تعریف آن را کانی می‌دانند. نفت را نیز گروهی از زمین‌شناسان کانی می‌دانند.

ویژگی‌های کانی‌ها

• کانی‌ها همگناند، یعنی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی همهٔ ذره‌های سازندهٔ آن‌ها، یکسان است. برای مثال، اگر یک قطعه هالیت یا نمک خوراکی را به تکه‌های بسیار کوچکی بشکنیم، همهٔ ذره‌های به‌دست آمده، مزهٔ شوری دارند، به‌سادگی در آب حل می‌شوند و دیگر ویژگی‌های نمک را نشان می‌دهند.
• کانی‌ها جامد و بلوری‌اند: یعنی، ذره‌های سازندهٔ آن‌ها براساس نظم و قانون معینی کنار هم قرار گرفته‌اند؛ به نحوی که، همه سطح‌های بیرونی یک کانی، صاف است. شکل بلوری و منظم کانی‌ها از آرایش اتم‌ها و مولکول‌های درونی آن‌ها ناشی می‌شود.
• هر کانی ترکیب شیمیایی ثابتی دارد. برای مثال، پیریت همیشه FeS_۲ و کلسیت CaCO_۳ همواره‌است. البته، در برخی کانی‌ها ممکن است نسبت برخی عنصرها تغییر کند. برای مثال، در کانی الوین FeMgSiO_۴ ممکن است درصد آهن و منیزیم از بلوری به بلوری دیگر، از ۰ تا ۱۰۰٪ تغییر کند.
• برخی کانی‌ها، مانند طلا، از یک عنصر درست شده‌اند. البته، طلا کم‌تر به صورت خالص یافت می‌شود. بلورهای مکعبی و زرد رنگ طلا، اگر با نقره همراه باشند، روشن‌تر و اگر با مس همراه باشند، قرمزتر به نظر می‌رسند. بسیار از کانی‌ها از دو یا چند عنصر متفاوت هستند که مادهٔ مرکبی را به‌وجود آورده‌اند. برای مثال، فراوان‌ترین کانی، یعنی کوارتز، ترکیبی از سیلیسیم و اکسیژن است.

شکل‌گیری کانی‌ها

کانی‌ها از پیوندهای گوناگون بین اتم‌ها به وجود می‌آیند. تا کنون ۹۲ عنصر در طبیعت شناسایی شده‌است. از بین این ۹۲ عنصر طبیعی، ۸ عنصر اکسیژن، سیلیسیم، آلومینیوم، آهن، کلسیم، سدیم، پتاسیم، و منیزیم، حدود ۵/۹۸ درصد کانی‌ها را می‌سازند. از ترکیب شدن این عنصرها با هم، کانی‌ها گوناگون به‌وجود می‌آید. برای مثال، از ترکیب شدن اکسیژن با سیلیسیم، اکسید سیلیسیم SiO_۲ یا کوارتز و از ترکیب شدن اکسیژن، سیلیسیم، منیزیم و آهن، الوین FeMgSiO_۴ به‌دست می‌آید.

کانی‌ها علاوه بر این که از نظر ترکیب شیمیایی با هم تفاوت دارند، از نظر شکل ظاهری، رنگ، اندازه و دیگر ویژگی‌ها نیز تفاوت‌های زیادی با هم دارند. این تفاوت‌ها به چگونگی شکل‌گیری آن‌ها برمی‌گردد. برخی کانی‌ها از سرد شدن ماده مذاب به‌دست می‌آیند، همه کانی‌های سنگ‌های آذرین، مانند کوارتز، فلدسپات، میکا و الوین، این گونه به وجود می‌آیند.

برخی دیگر از کانی‌ها از سرد شدن بخار در سطح سنگ‌ها یا شکاف‌های موجود در آن‌ها به وجود می‌آیند. سرد شدن گاز گوگرد در قله‌های آتش‌فشانی دماوند و تفتان، نمونه‌ای از این فرایند است. کانی‌ها دیگری از بخار شدن محلول‌هایی به وجود می‌آیند که به اندازهٔ اشباع رسیده‌اند. برای مثال، از بخار شدن آرام دریاچه‌های مرکزی ایران، نمک و گچ به دست می‌آید.

برخی کانی‌ها از واکنش‌های شیمیایی یون‌ها در آب به وجود می‌آیند. برای مثال، در دریاهای گرم، یون کلسیم ^+۲ Ca با یون کربنات ^-۲(CO_۳) ترکیب می‌شود و کانی کلسیت CaCO_۳ ته‌نشین می‌شود. برخی کانی‌ها نیز پیامد تخریب شیمیایی کانی‌ها دیگر هستند. برای مثال، از تجزیه شیمیایی فلدسپات‌ها، کانی‌های رستی (کانی‌های تشکیل‌دهنده خاک) به‌وجود می‌آیند.

شناسایی کانی‌ها

زمین‌شناسان برای شناسایی کانی‌ها از روش‌های گوناگونی، مانند: رنگ شعله، طیف نوری، میکروسکوپ‌های پلاریزان، میکروسکوپ الکترونی و پرتو ایکس، بهره می‌گیرند.

• رنگ شعله: در این روش تکه‌ای از کانی یا پودر آن را روی شعله نگه می‌دارند و با دستگاهی به آن می‌دمند. با تغییر رنگی که در شعله پدید می‌آید، می‌توان برخی از کانی‌ها را شناسایی کرد. سدیم رنگ زرد، پتاسیم رنگ نارنجی، منیزیم رنگ قرمز، کلسیم رنگ نارنجی، باریم رنگ سبز مایل به زرد و مس رنگ سبز درخشان، به‌وجود می‌آورد.
• طیف نور: در این روش مقدار اندکی از یک کانی را در دستگاهی، که با جرقه الکتریکی و در فشار زیاد کار می‌کند، قرار می‌دهند تا کانی بخار شود. در این حالت، اتم‌های عنصرهای سازندهٔ کانی، طول موج ویژه‌ای تولید می‌کنند که پس از عکس برداری می‌توان با کمک آن‌ها به عنصرهای سازنده کانی پی‌برد.
• میکروسکوپ پلاریزان: در این روش، ضخامت یک قطعه سنگ را که دارای کانی‌های گوناگون است، به اندازه‌ای کم می‌کنند تا شفاف شود و نور از آن بگذرد. سپس آن را زیر میکروسکوپ پلاریزان بررسی می‌کنند. اکنون از روی شکل ظاهری، نوع شکستگی، ضریب شکست نور، رنگ و دیگر ویژگی‌ها، کانی را شناسایی می‌کنند.
• میکروسکوپ الکترونی: لایه نازکی از کانی را با این میکروسکوپ مطالعه می‌کننند. باریکه الکترونی به کانی برخورد می‌کند و بخشی از آن به کانی جذب می‌شود که سایه‌ای از کانی روی صفحهٔ ویژه‌ای به‌وجود می‌آورد. بررسی این سایه از نظر شکل ظاهری، شکستگی‌ها و ساختمان درونی کانی، به شناسایی کانی می‌انجامد.
• پرتو ایکس: این روش برای شناسایی کانی‌ها، به ویژه کانی‌هایی که ترکیب شیمیایی مشابهی دارند، بسیار کارآمد است. پرتوهای ایکس را به بلور کانی می‌تابانند. بخشی از این پرتوها از کانی می‌گذرد و بخشی پس از برخورد با ذره‌هایی که در گوشه‌های شبکه بلور کانی قرار دارند، بازتاب می‌یابد. با برسی عکس به دست‌آمده از اثر این پرتوها بر فیلم عکاسی، می‌توان کانی مورد نظر را شناسایی کرد.

شناسایی کانی‌های آشنا

تالک

به کمک ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی کانی‌ها، می‌توان به روش‌های ساده‌تری برخی از کانی‌های بسیار شناخته شده را شناسایی کرد.

• شکل بلور: اندازه بلورها ممکن است بسیار بزرگ یا بسیار کوچک باشد. در حالی که وزن کانی بریل ممکن است تا ۲۰۰ تن هم برسید، برخی کانی‌ها تنها با پرتوهای ایکس دیده می‌شوند. شکل کانی‌ها نیز بسیار گوناگون است. با وجود این، زاویه‌های بین سطح‌های مشابه در همه بلورهای یک کانی همواره یکسان است. برای مثال، بلور نمک، چه بزرگ و چه کوچک، همواره مکعبی شکل است و بین سطح‌های خود، زاویهٔ ۹۰ درجه دارد.
• سختی: دانشمند اتریشی به نام فردریش موهس(۱۸۳۹-۱۷۷۳) مقیاسی برای درجه سختی کانی‌ها وضع کرد. مقیاس او از درجه یک برای تالک به عنوان نرم‌ترین کانی تا درجه ۱۰ برای الماس به عنوان سخت‌ترین کانی است. بر اساس این مقیاس، سختی ناخن انسان، ۵٫۲، سکه مسی ۵٫۳ و چاقوی فولادی قلم‌تراش، ۵٫۵ است. اگر در اثر کشیدن این اجسام بر سطح کانی، در آن خراش ایجاد شود، یعنی سختی آن‌ها از کانی بیشتر است و برعکس.
• رَخ یا کلیواژ: رخ به شکستگی کانی‌ها در راستای سطح صاف، پس از وارد شدن ضربه‌ای شدید، مانند ضربه چکش، گفته می‌شود. میکا در یک جهت می‌شکند و ورقه‌ورقه می‌شود؛ کوارتز خورد می‌شود؛ نمک خوراکی رخ سه‌جهتی قائم و کلسیت رخ سه‌جهتی غیر قائم دارد.
• رنگ: برخی کانی‌ها همیشه به یک رنگ دیده می‌شوند. برای مثال، طلا همواره زرد، گرافیت همیشه سیاه و مالاکیت (Malachite) به رنگ سبز فیروزه‌ای است. رنگ را باید در سطحی که به تازگی شکسته شده‌است، مشاهده کرد. زیرا هوازدگی رنگ سطح رویی را تغییر می‌دهد.

ورقه‌های میکا

• اثر بر چینی بدون لعاب: در این روش کانی را بر چینی بدون لعاب مانند پشت نعلبکی بخشی که لعاب ندارد، می‌کشند تا لایه نازکی از آن بر سطح چینی بماند. کانی‌های نافلزی اثری بی‌رنگ یا به رنگ روشن دارند و کانی‌های فلزی رنگ‌های تیره‌تری پدید می‌آورند. برای مثال، کانی زرد رنگ پیریت، رنگ سیاه برجای می‌گذارد و اثر هماتیت، که بیش‌تر به رنگ خاکستری و ساه است، قرمز-قهوه‌ای دیده می‌شود.
• جلا: جلا یا درخشندگی سطح کانی نیز در شناسایی آن سودمند است. کانی‌های فلزی نور را به خوبی باز می‌تابانند و به اصطلاح جلای فلزی دارند. هالیت و کوارتز، جلای شیشه‌ای و اوپال و اسفالریت، جلای صمغی دارند.
• چگالی (جرم حجمی): برای بدست آوردن چگالی کانی‌ها، جرم آن‌ها را با ترازو و حجم را با استوانه درجه‌بندی شده دارای آب، اندازه می‌گیرند تا با تقسیم کردن جرم بر حجم، چگالی کانی به‌دست آید. چگالی بیش‌تر کانی‌های سیلیکاتی، که بخشی زیادی از پوسته زمین را می‌سازند، حدود ۵٫۲ تا ۵٫۳ گرم بر سانتی‌مترمکعب است. کانی‌هایی که در ساختمان خود عنصرهای سنگینی مانند سرب و باریم دارند، دارای چگالی بالایی هستند. برای مثال، چگالی گالن (PbS)، حدود ۵٫۷ گرم بر سانتی‌مترمکعب است.

نام‌گذاری کانی‌ها

بیش‌تر کانی‌ها نام‌های کهن گرفته شده از واژگان یونانی و رومی را دارند. برخی کانی‌ها نیز به نام کاشفشان یا برای قدردانی از کوشش‌های دانشمندان بزرگ نام‌گذاری شده‌اند. به طور کلی نام کانی‌ها به روش‌های زیر برگزیده شده‌است:

1.     نام برخی کانی‌ها بسیار کهن است و هنوز دلیل نامیده شدن به چنین نام‌هایی را به درستی نمی‌دانیم؛ مانند کوارتز.

2.    گرفته شده از نام کاشفشان کانی‌ها: مانند کانی کوولیت که از نام کوولی، کانی‌شناس ایتالیایی گرفته شده‌است.

3.   نام جایی که نخستین بار کانی در آن‌جا پیدا شده‌است: مانند آرگونیت از آرگون در اسپانیا.

4.   برخی کانی‌ها نام‌های افسانه‌ای دارند: مانند مارتیت از مارس (خدای جنگ) گرفته شده‌است.

5.    ترکیب شیمیایی: مانند کانی سیدریت که از سیدروس به معنای آهن گرفته شده‌است.

6.    ویژگی‌های فیزیکی: مانند کانی باریت که از باروس به معنای سنگین گرفته شده‌است.

7.   نوع کاربرد کانی: مانند کانی نفریت که از نفرون به معنی کلیه‌ها گرفته شده‌است زیرا این کانی برای درمان آسیب‌های کلیه سودمند است.

8.   رنگ: مانند کانی الوین به معنای کانی سبز زیتونی.

9.     برخی کانی‌ها نام‌های محلی دارند که اکنون جنبه جهانی پیدا کرده‌است: مانند کرندوم و سافیر که نام هندی این کانی‌ها است.

کوارتز

هالیت

کانی‌هایی با نام‌های ایرانی

بیرونیت (Birunite)

سیلیکات کلسیم و کربنات کلسیم آب‌دار.

این کانی در سال ۱۹۵۷ میلادی کشف و به افتخار دانشمند ایرانی، ابوریحان بیرونی نام‌گذاری شد تا بزرگ‌داشتی بر پژوهش‌های وی درباره کانی‌ها و سنگ‌ها باشد.

آویسنیت (Avicennite)

اکسید تالیم و آهن.

این کانی در سال ۱۹۵۸ میلادی کشف شد و به افتخار دانشمندایرانی، پورسینا، نام‌گذاری شد. پورسینا نخستین طبقه‌بندی کانی‌ها را در کتاب شفا آورده‌است.

تالمسیت (Talmessite)

آرسنات آب‌دار کلسیم، منیزیم و باریم.

این کانی را باریان و هرپن در سال ۱۹۶۰ در معدن قدیمی تالمسی در کنار روستایی به همین نام در انارک یزد کشف کردند و نام این معدن را بر آن گذاشتند. این کانی ویژگی فلوئورسان دارد و رنگ آن بی‌رنگ تا سبز می‌شود.

ایرانیت (Iranite)

کرومات سرب آب‌دار.

این کانی را باریان و هرپن در سال ۱۹۶۳ در یکی از معدن‌های قدیمی سه‌برز در شمال غربی انارک کشف کردند و نام ایرانیت را بر آن نهادند. این کانی زرد زعفرانی و دارای جلای شیشه‌ای، در پیرامون نایبندان نیز یافت می‌شود.

خونیت (Khuniite)

کرومات سرب، روی و مس.

این کانی را ادیب و اتمان در سال ۱۹۷۰ میلادی در معدن قدیمی خونی در شمال انارک کشف کردند. این کانی، به کانی ایرانیت شباهت زیادی دارد، اما رنگ زرد آن به قهوه‌ای گرایش دارد.

انارکیت (Anarakite)

کلریدِ بازیِ روی و مس.

این کانی را ادیب و اتمان در سال ۱۹۷۲ در انارک کشف کردند و نام همین بخش را بر این کانی سبز رنگ نهادند.

خادمیت (Khademite)

سولفاتِ بازی و آب‌دار آلومینیوم.

این کانی را باریان، برتلون و صدرزاده در ساغند یزد کشف کردند و به افتخار نصرالله خادم، ریاست آن زمان سازمان زمین‌شناسی ایران، نام‌گذاری کردند.

طبقه‌بندی

طبقه‌بندی کانی‌ها ممکن است برپایه چگونگی شکل‌گیری آن‌ها انجام شود. بر این اساس، آن‌ها را به کانی‌های آذرین، رسوبی و دگرگونی طبقه‌بندی می‌کنند. روش دیگر برای طبقه‌بندی کانی‌ها، توجه به ترکیب شیمیایی آن‌ها است که در این جا مورد توجه‌است.

سلیکات‌ها

نوشتار اصلی: کانی‌های سیلیکات

از ترکیب شدن سیلیسیم، اکسیژن و یک یا چند فلز به‌دست می‌آیند. و دو دسته‌اند:

• سیلیکات‌های تیره (دارای آهن و منیزیم):

مانند الوین، پیروکسین، آمفیبول، میکای سیاه، تورمالین، تالک، سرپانتین و آزبست.

• سیلیکات‌های روشن (بدون آهن و منیزیم):

مانند کوارتز، فلدسپات، میکای سفید و کائولینیت.

سولفات‌ها

از ترکیب شدن اکسیژن، گوگرد و یک یا چند فلز به دست می‌آیند. حدود ۱۵۰ کانی از این گونه وجود دارد مانند: انیدریت، ژیپس، باریت و آلونیت.

کربنات‌ها

از حل شدن دی‌اکسید کربن در آب باران، اسیدکربنیک به‌دست می‌آید و این اسید یون بی‌کربنات را به‌وجود می‌آورد. از ترکیب شدن این یون با یون‌های مثبت فلزی، حدود ۷۰ گونه کانی کربناتی به‌وجود آمده‌است. کلسیت، دولومیت، منیزیت، سیدریت، اسمیت سونیت، سروزیت و مالاکیت از آن جمله‌اند.

فسفات‌ها

از ترکیب شدن فسفر، اکسیژن و یک یا چند فلز به‌دست می‌آیند. آپاتیت و فیروزه نمونه‌هایی از این دسته‌اند.

هالیدها

ترکیب‌های گوناگونی از هالوژنها، مانند کلر، فلئور، برم و ید با یک فلز هستند. مانند: هالیت، سیلویت و فلئوریت از این دسته‌اند.

سولفیدها

ترکیبی از گوگرد با یک فلز هستند. بیش از ۲۰۰ نوع سولفید در طبیعت پیدا شده که گالن، پیریت، اسفالریت و کالکوسیت از آن جمله‌اند.

اکسیدها

این کانی‌ها از ترکیب شدن اکسیژن با یک فلز به دست می‌آیند. مانند: هماتیت، مانیتیت، لیمونیت و کورندوم از این دسته‌اند.

عنصرها

از بین همه عنصرهایی که در زمین پیدا می‌شود، فقط حدود ۲۰ عنصر به صورت خالص می‌تواند سازندهٔ کانی باشند. طلا، نقره، مس، کربن و گوگرد از این دسته‌اند.

کاربرد کانی‌ها

کانی‌ها در آغاز به همان صورت که از پوستهٔ زمین به‌دست می‌آمدند، به کار می‌رفتند. برخی از این کانی‌ها که بلورهای ظریف و پایدار در برابر فرسایش داشتند، پس از صیقل‌کاری و تراش خوردن، به عنوان آرایش به کار می‌رفتند. به این کانی‌ها، سنگ‌های قیمتی یا جواهر می‌گوییم. الماس، فیروزه، یاقوت کبود، زمرد، زبرجد، لعل، چشم گربه، عقیق، مروارید، و دُرّ کوهی از مهم‌ترین کانی‌های گران‌بها هستند.

امروزه بیش از ۴۰ نوع کانی و صدها ترکیبی که از آن‌ها به‌دست می‌آید، در صنعت کاربرد دارند. در ادامه به برخی از این کاربردها اشاره می‌شود:

• الیوین: جواهر و مواد دیرگداز.
• پیروکسن: جواهر، به‌دست آوردن فلزهای کمیاب.
• آمفیبول: جواهر، پارچه مقاوم در برابر آتش و مواد دیرگداز.
• میکا: عایق الکتریکی در رادیو، تلویزیون و دیگر دستگاه‌های الکتریکی، شیشه دریچه کوره‌های ذوب فلز، کاغذ دیواری، لاستیک‌سازی، کاغذ معمولی، رنگ روغن نسوز، طلق سماور و چراغ آشپزخانه.
• تورمالین: الکترونیک، به‌دست‌آوردن بُر، جواهر.
• تالک: کاغذسازی، نساجی، لاستیک سازی، صابون خیاطی، صفحه‌کلیدبرق، سرامیک‌سازی، حشره‌کش، عایق پشت بام، پودر بچه و مواد آرایشی.
• سرپانتین: سنگ روکار ساختمان، مواد دیرگداز، به‌دست آوردن منیزیم.
• آزبست: پارچهٔ نسوز، توری چراغ، عایق حرارتی، لنت ترمز، لوله و ورقه‌های سیمانی. کاربرد آن به دلیل نقش آن در بروز بیماری در شُش‌ها، ممنوع شده‌است.
• کوارتز: ساعت‌سازی، ابزارهای نوری و اخترشناسی، کاغذ، شیشه، سمباده و جواهر.
• ارتوزها: لعاب چینی و کاشی.
• پلاژیوکلاز: جواهر و نمای ساختمان.
• کائولینیت: ظرف چینی، کاغذ، رنگ و پلاستیک.
• ژیپس: ساختمان‌سازی، مجسمه‌سازی، کاغذ، کُندکننده در سیمان پورتلند، افزایش باروری خاک، بتونه نقاشی و برای رشد مخمرها در صنعت غذا.
• باریت: دارو، عکس‌برداری از لوله گوارش، رنگ، پلاستیک، مواد عایق، کاغذ و گِل حفاری.
• کلسیت: سنگ نمای ساختمان، مجسمه‌سازی، سیمان، تصفیه آب، شیشه‌سازی، چرم‌سازی، ابزارهای نوری برای ایجاد نور پلاریزه، کاغذسازی، کشاورزی و ذوب فلزها.
• دولومیت: ساختن آجر برای آستر کوره‌های حرارتی و سیمان پورتلند.
• منیزیت: آجر نسوز، به دست آوردن منیزیم
• زرنیخ: پزشکی، رنگ سازی، حشرهکش و تهیه ارسنیک.
• آپاتیت: کودهای شیمیایی و اسیدفسفریک.
• مالاکیت: مواد آرایشی، نمای درونی ساختمان و تهیه مس.
• هالیت: سدیم و کلر، شوینده‌ها، پارچه‌بافی، چوب بری، رنگرزی، چرم سازی، کودسازی، نگهداری مواد غذایی و خنک کنندهٔ موتور یخچال.
• سیلویت: به دست آودرن پتاسیم و کلر و کود شیمیایی.
• فلوئوریت: ذوب فلزها و ابزارها نوری.
• گوگرد: اسیدسولفوریک، لاستیک سازی، نساجی، دباغی، رنگ سازی، کاغذسازی، مواد منفجره، کبریت سازی، سم دفع آفت، کود و حشره‌کش.
• طلا: جواهر، سکه، دندان، ترانزیستورها و دیودها، هواپیماسازی، صنعت فضا وکاتالیزور فرایندهای شیمیایی.
• نقره: جواهر، سکه، کاغذسازی و کاتالیزور فرایندهای شیمیایی.
• مس: صنعت الکتریکی و الکترونیک، لوله سازی، سکه، ظرف، آلیاژ، رنگ آب و سبز، آبکاری، مواد آرایشی، فرایندهای شیمیایی و محلول شوایتزر(حلال سلولز پنبه).
• الماس: جواهر، ابزار برنده و سایند و سرمتهٔ حفاری.
• گرافیت: ساختن بوته کوره‌های فولادسازی، رنگ سازی، صنعت برق، نیروگاه‌های هسته‌ای، واکس و مدادسازی.

از بسیاری از کانی‌ها نیز فلزهای مهمی به دست می‌آید یا در فرآیند تولید فلز به کار می‌روند: سیدریت، مانیتیت، هماتیت و لیمونیت (آهن)، اسمیت سونیت و اسفالریت(روی)، سروزیت و گالن (سرب)، کالکوسیت، کالکوپیریت و کوپریت(مس).